این گزارش خلاصه مصاحبه لایو اینستاگرامی اینجانب از مصاحبه های هفتگی شرکت فابا (فرهنگ سازی و آموزش بانک داری الکترونیک ) می باشد. در این گزارش سعی دارم مهمترین بخش هایی را که اهمیت نگارشی بیشتری دارند را مستند نمایم ، تا آن دسته از بزرگواران و دوستانی که فرصت دیدن آن لایو را نداشتند بتوانند از مطالب استفاده نمایند. لازم به ذکر است موضوع منتخب لایو 11 خرداد 1399 کاربرد اینترنت اشیا در صنعت بانک داری بوده است.

تشکر ویژه از جناب آقای دکتر بیات و همچنین دوستان بزرگوار آقایان بهبود عباسی و حامد بختیاری

مروری بر وضعیت فعلی صنعت بانک داری و مقایسه آن با صنعت برادر بزرگتر خود مخابرات و ارتباطات، گویای این مطلب است که بانک داری یک صنعت مستعد ولی در عین حال محافظه کار است و گرنه می بایستی همانند صنعت مخابرات انتقال بین نسل های فن آوری در آن سرعت بیشتری می گرفت.

در صنعت مخابرات و ارتباطات این خطر پس از ظهور فن آوری های ارتباطی در حوزه اینترنت اشیا توسط دیگر بازیگران به شدت حس گردید به طوری که فروم 3GPP ظرف چند سال نسخه و استاندارهای خود را در حوزه خدمات ارتباطی ماشینی  در قالب نسخه CAT-M معرفی و تجاری سازی نمود. امروز و در آستانه تجاری سازی نسل پنجم مخابراتی شاهد تحول شگرف در حوزه ارتباطات ماشینی هستیم ، ارتباطی با سرعت بسیار بالا ، تاخیر کم و شدت تشعشع مناسب برای صنایع نفت و گاز ، این تحول به زودی در ترکیب خود با فن آوری و خدمات هوش مصنوعی سبب ظهور اپراتورهای نوظهور متفاوتی سوار بر شبکه های نسل پنج مخابراتی خواهد بود که تا قبل از این چنین اپراتوری هایی مشاهده نشده است. اپراتوری هایی که در آنها دیگر خبری از فروش بسته های Voice & Data نیست و خدمات حرف اول را می زند. در همین راستا ترسیم یک چشم انداز برای ورود صنعت بانک داری به مرزهای فن آوری اینترنت اشیا و متقابلا ورود فن آوری اینترنت اشیا به قلب خدمات بانکی امری دور از ذهن و دراز مدت نخواهد بود.

برای فهم بازار IoT در صنایع مالی و بانکی باید اندازه بازار آن در ایران مشخص شود که تا به امروز تحقیق دقیق و جامعی در این حوزه انجام نشده است. برخی از گزارش ها مدعی هستند که بازار این حوزه به شدت در حال پیشرفت است به طوری که کمتر از سه سال آینده تا سال 2023 بازار ناشی از خدمات و محصولات اینترنت اشیا در صنعت بانک داری به عددی معادل 2 میلیارد دلار می رسد و قطعا ما نمی توانیم از چنین آمار و ارقامی برای شناسایی و اندازه بازار داخلی خودمان در صنعت بانک داری استفاده نماییم اما راه ساده تر ، شناخت درست و دقیق ترندهای پیش رو و سلایق مردم و شرکت های مالی و بانکی است که بفهمیم آنها برای آینده چند سال دیگر خود چقدر متمایل به سرمایه گذاری به روی فن آوری هایی هستند که قصد اصلی آن ایجاد شیفت پارادایم اساسی در روش های پرداخت است.

کاربرد اینترنت اشیا در صنعت بانک داری را می توان از جنبه های مختلف از شبکه های دسترسی رادیویی اینترنت اشیا تا شبکه و هسته مرکزی اینترنت اشیا (IoT Core) و تا برنامه های کاربردی سوار بر زنجیره ارزش خدمات IoT بررسی نمود اما در این مصاحبه سعی دارم کاربردهای 12 گانه ای از آن را بیان دارم که به دلیل ذکر مثال های کاربردی قطعا جذاب تر و جدیدتر خواهد شد.

کاربرد اول : جایی که احتیاج به سرعت و دقت بالا داریم.

آینده صنعت با شیوه های نوین پرداخت متحول خواهد شد ظهور و سرعت بالای تولید تجهیزات پوشیدنی  Wearable Device ها مبتنی بر پرداخت های بدون تماس ( مناسب حال روز دنیای کرونا زده امروز ) میلیاردها میلیارد از این دستگاه ها و چیپ ست ها را وارد بازار خواهد کرد. دنیایی که حتما و قطعا بخشی از زیادی از ارتباطات رادیویی آن مختص این تجهیزات خواهد شد پس شرکت های ارائه دهنده خدماتی موفق خواهد بود که بتواند بهترین ، امن ترین و با سرعت ترین شبکه دسترسی اینترنت اشیا را برای خود تامین یا ایجاد کند.

کاربرد دوم : جایی که احتیاج به امنیت در کل شبکه داریم.

یکی از قدیمی ترین شرکت های مالی- بانکی با نام بارکیز انگلیسی سال ها قبل دستگاه های پوشیدنی خود یا همان wearable ها را با پرتوکل bpay رونمایی و مشتریان خود معرفی نمود امروز و بعد از گذشت سال ها از آن رونمایی نسخه های مختلفی از این دستگاه ها در دنیا همچون انگشترها ، دست بندها ، ساعت های پرداختی معرفی و رونمایی شده است طوری که شرکت های گوشی ساز مطرح دنیا همچون سامسونگ و هوواوی به شدت در این حوزه سرمایه گذاری کرده اند و به دنبال اتصال آنها به کیف پول های خود هستند این حجم از پیشرفت و تولید در دستگاه ها حتما نیازمند ایجاد و رعایت پرتوکل های امنیتی بسیار بالا برای مجوز گرفتن هستند که یقینا تحقق شبکه ایزوله و مختص ماشین ها (دستگاه های هوشمند و نوین) سبب خواهد شد برخی از ملاحظات ، استانداردها و الزامات صنعت بانک داری در دل این شبکه تامین و در نظر گرفته شود.

کاربرد سوم : جایی که احتیاج به کنترل و ایجاد اتوماسیون برای تراکنش های بانکی داریم.

چندی پیش مقاله ای می خواندم که از یک واژه مفهومی با نام Internet of value پرده برداری کرده بود نویسنده به این موضوع اشاره کرده بود که یکی از کاربردهای استفاده از فن آوری اینترنت اشیا در صنعت بانک داری ایجاد ارزش آفرینی جدیدی است که محیط آن سبب ایجاد امنیت و سرعت بالا برای پرداخت های بانکی خاص از مشتریان خاص و VIP خواهد شد و این امر بانک ها را توانمند خواهد ساخت تا بتوانند بروی تمامی تراکنش های بانکی خود نهایت کنترل را در جهت ایجاد یک تراکنش امن و سرعت بالا را ایجاد کنند و این همان ارزش و Value ای است که برای هر بانکی و مشتری ارزشمندی مهم است.

کاربرد چهارم : جایی که احتیاج به شفافیت و شناسایی Root-Cause ها داریم

سالانه بانک ها به خاطر قعطی ها بنا به دلایل مختلف ، مجبور به پرداخت جرایمی از جهت SLA منعقد شده خود به بانک مرکزی و رگولاتور خود هستند. Up-time بودن خدمات ، مقوله مهم و در عین حال گران قیمتی برای بانکی ها است اما امروزه به این موضوع از ابعاد دیگری نگاه می شود جایی که سرمایه گذاران و اعضای هئیت مدیره دلایل قوی ایی بابت شکست پروژه های سرمایه گذاری می خواهند این امر سبب شده که برخی از بانک ها از فن آوری کمک گرفته و به واسطه قدرت و قابلیت های فن آوری اینترنت اشیا حاکمیت خود را برای انواع کنترل های لازم در مراحل مختلف پروژه ها اعمال نمایند تصور بفرمایید یک پروژه کشاورزی بزرگ را که بانک x سرمایه بسیار سنگینی بروی آن کرده است از این رو می طلبد که در مراحل مختلف از این پروژه از داشت تا کاشت و برداشت گرفته ابزارهای کنترلی اینترنت اشیا بر پروژه ناظر شود ( ایجاد نوعی دیده بان بر خط ) تا ضمن تامین خواست سهام داران و مدیران عالی بانکی ، بتوان در تمامی مراحل مجریان را کنترل و مشاوره های لازم را به آنها داد.

کاربرد پنجم :  جایی که احتیاج به بهینه سازی و مدیریت ظرفیت ها در شبکه فعلی داریم

همان طور که می دانیم دلایل نگه داشت یک شعبه بانکی ، ترکیبی از میزان مراجعه کننده روزانه + درآمد شعبه و سرمایه پس انداز شده آن شعبه است که این امر به دلایل مختلف مخصوصا افزایش قیمت اجرا بها و تغییر فرهنگ بانکی مشتریان در حال تغییر است و شاهد آن هستیم که خیلی از بانک ها به صورت چراغ خاموش در حال جمع آوری و بستن شعبه های زیان ده خود هستند. اما بدین معنی نیست که چون نتوانستیم ظرفیت سازی کنیم و به دلایل مالی هم جمع آوری نموده ایم راه کار دیگری وجود ندارد ، ترند صنعت به سمت حرکت به سوی پیش خوان های هوشمند و خودکاری است که علاوه بر ایجاد ظرفیت بالا  ، بسیاری از امور بانکی را هم بهینه خواهد نمود و این امر محقق نخواهد شد اگر بستر اینترنتی امن و سرعت بالای مخابراتی مهیا نشود.

کاربرد ششم : جایی که احتیاج به دستیارهای فناورانه و نوظهور صوتی و تصویری داریم.

در تقابل رویارویی صنعت بانک داری با مقوله مخرب بودن (Disruptive) برخی از فن آوری ها چاره های جز تسلیم شدن در برابر آنها نیست قطعا ترکیب نسل پنجم شبکه های مخابراتی و خدمات هوش مصنوعی انواع دستیارهای هوشمند صوتی و تصویری را سوار بر خدمات AR/VR به دنیای ما معرفی خواهند نمود همانند آن چه که در سریال جذاب 100 از آن خانم لباس قرمز  ( الی ) ساخته شده توسط فن آوری هوش مصنوعی دیدم. خوب سوال این است این دستیارها برای اتصال امن و پرسرعت به شبکه بانکی باز نیازمند شبکه ای ایزوله و سرعت بالا دارند.

کاربرد هفتم : جایی که می خواهیم سلیقه مشتری ها را عوض کنیم

کاری که شرکت های نوپا ، کسب و کارهای نوظهور و فینتک ها در حال انجام آن هستند اساسا تنها قدرت آنها برای جذب مشتری ، ورود با چنین ترفندی است. آنها با ایجاد شیفت پارادایم در صنعت سعی در تغییر عادت و رفتار مشتریان بانکی دارند تا بدین وسیله بتوانند بانکی ها را مجبور به سازش و سرمایه گذاری در این حوزه ها کنند اما این تنها خطر نیست چرا که پس از ظهور شبکه نسل پنجم مخابراتی به خاطر قابلیت های ساختاری این شبکه همچون NFV , SDN تمامی این نوظهورها قدرت تبدیل شدن به اپراتورهای تخصصی را خواهند داشت. شرکت خدمات و دلیوری غذای  X را تصور بفرمایید که به احتمال قوی در آینده نسل پنجم شبکه مخابراتی در توافقی با اپراتورها، از اولین سیم کارت تخصصی خود در صنعت غذا رونمایی کند که در آن خدمات Voice & Data برای مشتریان آن مجانی یا ارزان قیمت خواهد بود. ایم اپراتور تخصصی صنعت غذا دیگر و تنها یک غول Delivery نخواهد بود و یکی از بزرگترین بازیگران این حوزه در ایجاد اولین و جامع ترین شبکه نسل جدید از نوع خودش با ترکیب مقوله های Marketplace + Advertisement + Payment خواهد شد در آن روزگار دیگر بانکی ها و شرکت های پرداخت آنها حتما بازار خود را از دست داده اند و احتمالا و بالعکس تحت حاکمیت آن شرکت ها بایستی عمل نمایند.

لذا جا دارد دقیقا فکر کنیم که آیا بایستی تنها نظاره گر ورود فن آوری اینترنت اشیا به صنعت خود باشیم یا بالعکس و مهم تر صنعت بانک داری را به خدمات و محصولات خروجی از فن آوری های نوظهور و مخرب تزریق کنیم ( نوعی بازارسازی هوشمندانه )

کاربرد هشتم : جایی که قرار است کیفیت خدمات فعلی را تغییر و تجربه بانک داری دیجیتال را برای مشتریان متحول سازیم.

هرچند که برای این تصمیم گیری ها کمی دیر شده است ولی ارزش های آن سوخت نشده است. مگر نه اینکه در همین ایام کرونایی همچنان کوهی از مردم مجبور به مراجعه به دستگاه های خودپرداز یا همان ATM ها هستند خوب چرا دستگاه های خود پرداز به جای اینکه تک به تک خدمات بدهند کاری نکنیم که کاربری آنها چندگانه و به چند مشتری شود ، آیا نمی توان برای صف های طولانی چاره ای اندیشید که افراد منتظر در صف بتوانند کارهای خود را تا زمانی که در صف انتظار ایستاده اند انجام داده و به محض رسیدن به دستگاه تنها با فشردن یک دکمه و دستور از برنامه کاربردی نصب شده در گوشی خود به دستگاه خود پرداز مثلا پول خود را دریافت نمایند. بله تمامی این موارد قابلیت اجرا شدن دارد و امروز به لطف فن آوری اینترنت اشیا و خانواده Low Power از پرتوکل بلوتوث می توان با نصب بیکن ها این کار را به راحتی نه فقط برای خود پردازها بلکه برای هر موضوع پرداختی دیگر هم فعال و عملیاتی نمود.

کاربرد نهم : جایی که می خواهیم تعریف Consumer را عوض نمایم 

امروزه مفهوم جدیدی تحت عنوان مصرف کننده محور شدن به وجود آمده است که توسعه و تحول خدمات سنتی به خدمات نوین را در دل خود دارد این مبحث مرتبط با بحث حکمرانی سازمانی در سطح بانک ها است مقوله جدید ، جذاب که جای بحث زیادی دارد. ان شاالله اگر فرصت و عمری باقی باشد در یک مبحث جداگانه آن را هم باز خواهم نمود.

کاربرد دهم : جایی که می خواهیم کارایی یا همان efficiency را افزایش دهیم.

این امر با تعریف و استانداردسازی شعبه های هوشمند که علاوه بر کم هزینه شدن ، مدت زمان انتظار مشتری را هم کاهش می دهد محقق خواهد شد. دنیایی از بات ها و دستگاه های صوتی و ویدئویی که همچنان نیازمند اینترنت امن و پرسرعت هستند.

کاربرد یازدهم : جایی که قرار است در سطح کارت های بانکی تحول ایجاد نماییم.

مبحثی که در کنفرانش جهانی موبایل 2018 هم ناتمام باقی ماند یک مهاجرت از یک تکه کارت پلاستیکی به یک کارت به تمام معنی هوشمند و با قابلیت تنظیمات محلی توسط کابر ، اما ارتباط آن با اینترنت اشیا مرتبط به پرتوکل های ارتباطی میان کارت های هوشمند و برنامه های کاربردی بانکی نصب شده بروی گوشی های هوشمند است که می تاند انواع تنظیمات و setting های لازم را بدون نیاز مراجعه به بانک انجام دهد. ( مثلا تمدید تاریخ اعتبار کارت و یا تغییر CVV2 )

کاربرد دوازدهم : جایی که احتیاج به یکپارچه سازی در سطح خدمات پس از فروش داریم. 

ایجاد یک شبکه هوشمند و برخطی که بتواند در هر لحظه خرابی ATM و POS ها را گزارش دهد و کارشناسان بتوانند بصورت ریموت انواع کانفیگ و پیکربندی های لازم را از راه دور انجام دهند.

جمع بندی مطالب :

تمامی این موارد گویای تغییر در سبک حکمرانی سازمانی در بانک ها است و رهبران فردای نظام های بانکی و مالی شرکت هایی خواهند بود که در این حوزه ها تمرکز و سرمایه گذاری کرده باشند و قطعا با ساختار فعلی نمی توان به این خواست ها رسید مگر اینکه بانک ها در ساختار سازمانی خود موجودیت حکمرانی دیجیتال و دپارتمان آن را به رسمیت بشناسند و عملا معاونت و تیم مربوطه را تاسیس نمایند.

با آرزوی موفقیت برای تمامی مدیران ارزشمند صنعت بانک داری کشور